Na lokalitetu donjeg Polimlja (Polimljem se nazivaju oblasti koje se nalaze u slivu rijeke Lima) od jugoistočne Bosne te kanjonom rijeke Lim do njenog ušća u Drinu još iz doba Ilira postojala je granica između Istočnog i Zapadnog Rimskog carstva. Još dok Polimlje nije bilo pod sultanskom upravom ovim prostorom je prolazio karavanski put Sarajevo – Višegrad – Rudo – Uvac – Prijepolje i Novi Pazar. Za vrijeme turskog perioda u mreži puteva donjeg Polimlja postojala je tzv. carska džada i bila je sastavni dio carigradskog druma polazeći od Sarajeva, jedna preko Prače, Čajnića i Pjevalja a druga preko Višegrada, Budimlija, Uvca, Priboja do Pljevalja. Ova komunikacija na jednu i na drugu stranu čine samo dionicu jedne šire zemaljske putne mreže, znajući da u u srednjem vijeku i za vrijeme Turske ove krajeve pohodile su karavane s robom iz Dubrovnika i zaleđa prema istočnoj Bosni i Srbiji i obratno.
Prostranstvom pomenute komunikacije (u izmjenjenom pravcu i ukupnoj dužini) u vrijeme austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine od karavanskog do makadamskog puta nastaju saobraćajnice novije tehnike – željezničke pruge. Željeznička uskotračna pruga, gdje se odvajala na mostu na Drini pri ušču Lima, izgrađena je od Sarajeva do Uvca, odnosno do Višegrada i Dobruna.
Pored navedenih činjenica glavni razlog pisanja ovog članka je obrada posebne teme od istorijskog značaja u čitavoj užoj, pa i široj regiji tj. željezničkog mosta u svrhu komunikacije a kao glavne raskrsnice na pomenutoj dionici.
Uskotračni željeznički most kod ušća Lima u Drinu bio je važan strateški objekat. Sagrađen je između 1902.-1905. godine. Na desnoj strani mosta, obale rijeke Drine i ušća Lima, sagrađena je zgrada željezničke stanice (vojnička karaula – stražarnica) pod nazivom Most na Drini – Rasputnica (Brücke über den Fluss Drina). Sa lijeve strane obale nekih tri kilometra razdaljine nalazila se željeznička stanica Međeđa, u slobodnom prijevodu – glavna stanica za otpremu vozova preko mosta – Rasputnice prema Višegradu, odnosno Priboja na Limu. Zvanično, prva željeznička kompozicija, sa polaskom iz Sarajeva, prešla je preko njega 4. jula 1906. godine do krajnje stanice Uvac, odnosno isti dan iz Međeđe do stanice Dobrun.
Željeznički most sa stanicom Most na Drini – Rasputnica (dugo se upotrebljavao termin Most na Limu) bili su sastavni dio objekta izgrađene uskotračne pruge, širine 0,76 m tzv. „Istočna pruga“ (glavni istočni pravac – Sarajevo Ostgrenze), na relaciji Sarajevo – Uvac kao glavne pruge i odvojak „sporedne“ pruge od stanice Međeđa prema Dobrunu. Oba navedena pružna pravca, koja su se „odvajala“ u stanici Most na Drini, puštena su u javni saobraćaj 4. jula 1906. godine. Dva mjeseca kasnije, 1. avgusta iste godine, izgrađen i pušten u javni saobraćaj produžetak pruge od Dobruna do Vardišta (državna granica tada Austro-Ugarske Monarhije i kraljevine Srbije) da bi se tek 2. februara 1925. godine ovaj dio pruge spojio sa Užicem i od tada dobio status glavne pruge na relaciji Sarajevo – Beograd – Sarajevo. Drugi pravac od državne granice sa Srbijom (Uvac) i dalje pušten je u promet tek 1. januara 1929. godine izgradnjom pruge od stanice Uvac do Priboja na Limu.
Cijelog svog postojanja bio je izgrađen od metalne konstrukcije dužine od 130 metara da bi nekoliko puta bio rušen i obnavljan tokom dva Svjetska rata. Prvobitni izgled konstrukcije (1906. god.) bio je polukružnog oblika. Negdje u jesen 1914. godine, prilikom povlačenja iz Srbije, vojska Austro-Ugarske Monarhije ruši most i time se oko dvije godine obustavlja željeznički saobraćaj prema Uvcu, odnosno Višegradu. Aprila 1916. most doživljava obnovu sa ravnom konstrukcijom i novim betonskim kulama. Radovi na obnovi vršile su zajedno željezničko odjeljenje vojske i preduzeća za izgradnju mostova firme iz Beča Waagner Biro i Kurz ( Waagner-Biró und Kurz) koja i dan-danas proizvodi mostove.
Po uspostavi saobraćaja prema Užicu i Beogradu godine 1926. vrši se nova-druga obnova ovog mosta tj. pojačanje konstrukcije zbog prelaska tada težih lokomotiva i tereta (vrijednu arhivu fotografija sa obnove mosta možete pogledati na linku: https://vremeplov.ba/?p=11693 ). U ratnoj 1943. godini, po kapitulaciji italijanske okupacione vojske i napuštanja teritorija istočne Bosne nastaju krvavi sukobi u ratnom ovladavanju ovog teritorija. Most na Drini iako dobro čuvan od strane njemačke vojske biva srušen miniranjem, pretrpio raspuknuće na sredini i survao se u rijeku Drinu. Iste godine njemačka vojska ga provizorno obnavlja (treća obnova) zbog izuzetne strateške važnosti vojnog transporta za južni front.
Po završetku rata, godine 1945. na mostu su vršene generalne opravke tako da je od tada obnovljeni most (četvrta obnova) u službi željezničkog saobraćaja besprijekorno vršio svoju funkciju sve do ukidanja 1978. godine. Ukidanje uzane pruge Sarajevo – Užice/Priboj na Limu vršeno je etapno i to: Užice – Višegrad 1. marta 1974., a Višegrad – Sarajevo, odnosno Priboj n/L – Međeđa 28. maja 1978. godine. Dolazak posljednjeg putničkog voza iz Višegrada i Priboja n/L u stanicu Sarajevo (Čengić Vila) na čelu sa dizel lokomotivom se desio dana 1. avgusta 1978. godine i zvanično se uzima kao datum ukidanja „Istočne pruge“ uzanog kolosijeka.
Planiranjem i budućom izgradnjom hidroelektrane Višegrad počinju posljedni dani u odbrojavanju života ovog željezničkog mosta, tada u službi kao drumskog mosta. Naime, početkom novembra 1989. godine, pred zvanično puštanje prvog agregata u pogon (26. novembra 1989.), uz jeke sirene odjekivale su eksplozije mina tako da se brzo mijenjao reljef kanjona Drine i Lima. Metalna konstrukcija mosta koja i dalje čvrsto stoji na svojim kulama iz minute u minut polako ulazi u vječni podvodni svijet. Most koji je 70 godina ponosno preko svojih snažnih leđa prebacivao putničke i teretne vozove u oba pravca, čvrsto povezivao ljude od jedne obale ka drugoj, stvarao trajna prijateljstva i ljubavi, doprinoseći ljudskoj želji ka zajedničkom životu i druženju, sada odlazi u smiraj rijeke.
Iako potopljen ostaje vječan spomenik nekom davnom vremenu u vječnom zagrljaju bistre vode Drine.
„Od svega što čovjek u životnom nagonu podiže i gradi, ništa nije u mojim očima bolje i vrijednije od mostova“. Ivo Andrić, nobelovac.
Fotografije Mosta na Drini (Most na Limu) od njegovog postanka, rušenja i obnavljanja i fotografije u momentu potapanja mosta ostaju da svjedoče o nekim prošlim vremenima i događajima kao draga uspomena koju ne smijemo zaboraviti.
Srećko Ignjatović
