Dan željezničara Jugoslavije ustanovljen je 1950. godine, a povod je bio generalni štrajk željezničara tadašnje Kraljevine Jugoslavije. Noći između 15 i 16. aprila 1920. godine zastao je željeznički saobraćaj u cijeloj zemlji i trajao do kraja ovog mjeseca. Željezničari Užica, Sarajeva, Skoplja, Niša, Subotice, svih željezničkih stanica, ložionica i radionica ustali su protiv nasilja. Na Zaloškoj cesti u Ljubljani bilo je najkrvavije, palo je u krvi 14 manifestanata od kojih devet željezničara štrajkača. Neprekidno od 1950. godine pa sve do 1991/92. godine, radni ljudi na jugoslovenskim željeznicama proslavljali su ovaj dan svečano i radno, podsjećajući se na mnoge događaje narastanja i sazrijevanja radničkog pokreta i svega što je vodilo ka održanom istorijskom generalnom štrajku.
Jugoslavija je “dvaput bila državom”. Od 1945. godine doživljava svoj novi društveno politički život i u svijetu uživala status kao stabilnom i prosperitetnom (narodnom) socijalističkom federacijom. Raspad nove Jugoslavije počinje 1991/92. godine, a kao glavni razlozi raspada najčešće se naglašavaju velike povijesno-političke suprotnosti jugoslavenskih nacija i konfederalnih poticaja partijskih autokracija za dezintegraciju zemlje.
U tom vremenu otpočinje proces razdruživanja. Slovenija, Hrvatska, Makedonija (1991.) i Bosna i Hercegovina (1992.) proglašavaju neovisnost i priznanje od međunarodne zajednice. Faktički, sa sobom su odnijele onaj dio imovine i prava koje su ulaskom u (bivšu) zajednicu i unijele.
Značajni datum, kao što je 15. april, Dan željezničara se slavio u socijalističkoj Jugoslaviji. Danas, 2014. godine, šta je od ove tradicije ostalo?
-U Sloveniji se slavi Dan željezničara, 2 juni, u znak sjećanja na dolazak prvog voza na slovensku teritoriju 1846. godine, puštanjem u saobraćaj pruge Graz – Celje.
-Željeznice Srbije 15. septembra 2014. godine obilježavaju 130 godina postojanja i Dan željezničara. Na taj dan 1884. godine puštena je u saobraćaj prva pruga, koja je izgrađena u Srbiji, između Beograda i Niša.
-Dan Hrvatskih željeznica obilježava se 5. listopada u znak sjećanja na odluku koju je Hrvatski Sabor donio 5. listopada 1990. godine, po kojom su osnovane Hrvatske željeznice te su prvi put sve pruge na području Hrvatske organizirane pod jedinstvenom upravom.
-Dan Makedonskih željeznica slavi se 9. april jer na taj dan davne 1873. godine iz Soluna u Veles stigao prvi voz.
-Željeznice Crne Gore kao svoj dan slave 13. septembar, dan kada je 1908. godine prva lokomotiva sa vozom prispjela iz Bara u Virpazar.
-Željeznički saobraćaj u Bosni i Hercegovini obavljaju dva operatora-javna preduzeća: Željeznice Federacije BiH (ŽFBH) sa sjedištem u Sarajevu i Željeznica Republike Srpske (ŽRS) sa sjedištem u Banjoj Luci.
-Željezničari Željeznica Republike Srpske su od 1992. (ŽRS osnovane 12.maja 1992.) do 2001. godine slavili su 15. septembar, povodom Dana Jugoslovenskih železnica. Od 2001. godine slavi se Dan željezničara 12. maja (dan osnivanja) i ujedno Krsna slava Sveti Vasilije Ostroški.
-Željeznice Bosne i Hercegovine (ŽBH) osnovane su 10.06.1992. godine da bi početkom 2002. odlukom Vlade Federacije BiH o spajanju Željeznice BiH (ŽBH) i Željeznice Herceg-Bosne (ŽHB) osnovali Željeznice Federacije BiH (ŽFBH). Faktički, Dan Željeznice FBiH postoji samo u agendama poslovnih partnera radi čestitanja ali javno se ne slavi. Dan željezničara (15. april) se „tradicionalno“ slavi u organizaciji „pravih-starih željezničara“ u vidu izleta i sjedeljki uz domaću hranu i piće.
Svim željezničarima u regionu bivše Jugoslavije želim:
Sretan Dan željezničara, Срећан Дан железничара, Sretan Dan železničara, Среќен ден железничарите, Gëzuar Punonjësve të Hekurudhave, Boldog Nap Vasutas, Feliĉan Tagon Railwaymen, Glücklicher Tag der Eisenbahner…
Kratak osvrt povodom organiziranog generalnog štrajka 15. aprila 1920. god. možete pročitati klikom na pdf dokument:
